Эрлийз, арабуудыг дийлсэн энэ цагийн хурдан ажнай Холхоон зээрд тэргүүтэй хурдан хүлгэд

АХ-ын 84 жилийн ойн их баяр наадмын хурдан хязаалангийн уралдааныг магнайлсан Холхоон хэмээх зээрд азаргыг хурдан морь сонирхогчид андахгүй. Эрлийз адууг дийлж бахдалтай сайхан уралдсан цөөн Монгол адууны нэг.
Моринд хайртай зон олны самсааг шархируулж, баярын нулимсыг дуслаасан Холхоон зээрд тэргүүтэй Ц.Энхбатын хурдан хүлгэдийг хамтдаа сонирхцгооё. 

 “Шинэ дэлхий холдинг”-ийн захирал Л.Алтанхуяг, “Монгол морины гайхамшиг сан”, “Бурхан заяа” компанийн захирал Б.Эрдэнэ-Очир нарын хурдан моринд хорхойтой найзууд нь түүнийг адуунд урвуулжээ. Алтны дэргэдэх гууль шарладгийн адилаар нэг л өдөр өөрийн гэсэн хурдан морьтой болъё хэмээн зориг шулуудсан тэрээр хадам эцэг Ц.Хүрэлсүхтэйгээ зөвлөлдсөний эцэст Сүхбаатар аймгийн Сүхбаатар сумын уугуул “Ойлон” хэмээх Баттөрийн уралдсан болгондоо түрүүлдэг хурдан саарал азарганы төлийг авахаар болов. Эцгийн шийрийг хатаасан зээрд үрээ даагандаа амжилттай сайхан наадсан тул эхийнх нь хамт авахаар тохиролцжээ.
Зээрд үрээ ирсэн жилээ /2004 он/буюу шүдлэндээ улсын наадамд арав гаргаж давхисан бол дараа жил нь хязааландаа уралдсан болгондоо түрүүлэн үнэхээр хурдан байлаа. Тэр жил Холхоон зээрдийн уяаг Тод манлайн уяач Д.Ононгийн хүргэн ах Жийгээ буюу Жигжидсүрэн, Сугар нар тааруулсан бөгөөд наадмын өмнөх сунгаануудад хол тасархай түрүүлж байв. Тэднийхний уяа Өлийн даваа орчим байсан учраас энэ хавийн хязаалангууд сайнгүй байгаа бололтой гээд их сунгаанд соёолонгуудтай уралдуултал 100 метр орчим тасран  түрүүлэх нь тэр. Ийнхүү уяа нь ханаж, торгон ирэн дээрээ дүүхэлзсэн үрээгээ эзэн нь “миний хязаалан хурдан нь ч хурдан байгаа юм байна. Гэхдээ Макс Ганбаагийн Сарт, Батсайханы Гуулин зээрд, Бадамсүрэнгийн Араб бор гээд мундагууд уралдана. Түүгээр ч барахгүй зарим нэгэн хүн гадны үүлдрийн хурдан хүлгээ онгоцоор зөөсөн дуулдсан. Тийм болохоор арав гаргаж л давхих байх” хэмээн битүүхэн тооцоолж байв.
Тэр жилийн наадам хязаалангийн уралдаанаар отголох ёстой байлаа. Жийгээ уяач наадмын өглөө эртлэн босож найдвар тээж буй үрээгээ усаар шавшин бэлтгээд Сугар, Энхбат нарын хамт мордууллаа. Нэлээд хойгуур эргэсэн үрээгээ Ц.Энхбат нөхдийн хамт газрын дунд хавиас тосч дурандахад 19 дээр явж байснаа Цагаан хөтөл руу уруудахад цуцсан шинжгүй зургаад давхиж явсан аж. ”Энэ хүрсэн юм чинь одоо сууна гэж байхгүй лав айрагдах нь гарцаагүй боллоо шүү” хэмээн бодсон эзэн нь  урагшилсаар Ноён толгой дээрээс харвал морьд өндөр хүчдэлийн шон өнгөрчихсөн Холхоон нь гурав дээр цогиж явах нь тэр. Баярын совин татаж яаран хөдөлсөн ч барианд орохыг нь харж амжсангүй. “Эхнэр лүүгээ залгаж “морь чинь түрүүлчихлээ” гэсэн үгийг сонсоод баярласандаа энэ орчлонгоос тасарсан байсан. Яаж машинаа барьж ирсэн.Тэр бүү хэл стадионд яаж орсон зэргээ хүртэл сайн санадаггүй. Хүн хэтэрхий их баярлахаараа ухаанаа алддаг юм билээ. Утсаар ярьчихаад хоёр гараа алдалж байгаад “би түрүүлчихлээ” гээд хамаг байдгаараа хашгирсан.” хэмээн тэрээр баярын сэтгэгдлээ хуваалцсан удаатай.
Таавар эвдэж түрүү будлиантуулсан жижигхэн зээрд үрээ ийнхүү морь сонирхогчдын хараанд өртөж, дараа жилийн наадмын айргийн соёолонгуудад зүй ёсоор нэрлэгдэх болов.
Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ой тохиосон 2006 оны улсын их баяр наадам ойртсоор. Ц.Энхбат “Өнгөрсөн жил дээлнээс өөр юм бэлдээгүй байж байтал үрээ маань түрүүлчихсэн. Энэ жил эрлийз болон бага сунгаанд бас түрүүлчихлээ. Юмыг яаж мэдэхэв. Гэр бараа бэлтгэе” гэсэн бодолтойгоор хотод ирж хүн амьтантай уулзаж жин тан болгоод яаран буцлаа. Гэсэн ч түүнийг тун таагүй мэдээ угтсан юм. Зүв зүгээр байсан азарганых нь хойд хөл гэмтчихсэн гээд идээ шүүс нь  гоожсон нүд халтирмаар амьтан хөл дээрээ ч зогсон чадахааргүй болчихсон байж.  Чухам яагаад ингэснийг уяачаасаа асуутал адуутай ноцолдож байгаад гэсэн тайлбар хийжээ. Харин хашир хөгшид адууны шүдний ором биш байнаа. Хурц үзүүртэй зүйлээр зориуд хатгасан байна хэмээж. Ингэж хатгаж байхад адуу зүгээр байна гэж байхгүй чөдөрлөсөн байх гэсэн таамгыг дэвшүүлжээ.
Жилийн өмнө хурдан хүлгээрээ бахадсан баярын нулимс унагаж байсан бол энэ удаа харууслын нулимс урсгаж, хөлийг нь эмчлэх бүх л арга чаргыг хэрэглэв. Гэвч наадам хаяанд тулсан байсан тул арга байсангүй. Дэмий л өөрийнхөө болон адууныхаа сэтгэлийг засах үүднээс мэдээ алдуулж өвчин намдаадаг тариа хийн хөл дээр нь зогсоогоод найз Эрдэнэ-Очирынхоо уяаг тойруулж хийморь юуг нь дууджээ. Наадам дууссан ч эрдэнэт сайхан хүлгээ гэсэн эзний сэтгэл тайтгарсангүй, өмнөл хөршөөс эмч залан эмнүүлж багагүй хөрөнгө зарсаны хүчинд ямартаа ч хөл дээр нь босгож чадлаа. Гэсэн хэдий ч Холхоон зээрд Энхбат хоёрын барцад үүгээр дууссангүй нэг л өдөр адуундаа явж байгаад л цээж нь эвгүйдчих нь тэр. Хатгуулж, хануулж элдвээр үзсэн ч засал аваагүй тул нэг цагт магнай тэнийлгэж эр биеийн жаргал эдлүүлж байсан хүлгээ өрөвдөн “зодог тайлуулахаар” шулууджээ.
Халхын наадмын чимэг болж явсан хурдан ажнай өдгөө адууны орон Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын нутагт эрх дураараа бэлчээрлэн буй. Адуучид унаач хүүхдүүдийнх нь өгсөн “Холхоон” нэрээр түмэнд танигдсан цуут хүлгийн үр төл түрүүчээсээ гарч буй бөгөөд эзэн нь тун их найдвар тавьж байгаа гэсэн.
Аман хүзүү хар азарга:
2005 оноос хурдан морь цуглуулж буй Ц.Энхбат эцэг малд илүүтэй анхаарал хандуулдаг. Долоо уралдахдаа тав түрүүлж, хоёр айрагдсан Холхоон зээрдээс нь гадна найм уралдахдаа нэг түрүүлж, долоо аман хүзүүдсэн “Аман хүзүү” хэмээх хар азарга нь түүний бахдалт хүлгийн нэг. Улс бүсийн болон шигшмэл морьдын Их хурд уралдаанд айрагдсан Махбалын халтар, Отгонбаярын халтар азаргануудын эцэг Дондогжавын  халтар гэж хурдан азарга бий. Түүний төлийнх нь төл энэ  “Аман хүзүү” хар азарга юм. Хар азаргыг 12-тай байхад нь Ц.Энхбат төлийг нь авахаар авсан бөгөөд өдгөө 17 настай.
Будан үрээ
Өлзийт хавийн уралдаануудад олонтоо түрүүлсэн будан цоохор үрээ нь Ц.Энхбатын хурдан хүлгэдийн нэг.Тэрээр үрээнийхээ тухай  “2008 онд хурдан байхад нь би буруу тариа хийж баллачихсан юм. Яагаад наадмын өмнөхөн Сандуйжав Тод манлайн гал дээр Солонгосоос эмч нар ирж хүн бүхэн шахуу нэг тариа ханцуйлж гараад байхаар нь юуг нь хоцрохов гээд аваад хийчихлээ. Хүч тамир хадгалах үйлчилгээтэй гэсэн харин миний үрээнл бол эсрэгээрээ үйлчилсэн. Сунгаануудад түрүүлж байсан үрээ маань хордлогонд орж юун уралдахтай манатай хөл дээрээ ч зогсож чадахаа больсон. Харин ч хордлого тайлах дусал энэ тэр хийж байж амийг нь аварсан. Гэсэн хэдий ч бага амьтан болохоор дороо сэргэчихлээ. Хэдхэн хоногийн дараа болсон Алтан- Овооны наадам болох ёстой байсан. Тэсэлгүй аваад очлоо доо. Төмөр-Очир гуайнхантай нийлж нэг сунгаад тавьчихсан чинь зургаалчихсан. Цаашид давхих биз дээ.” хэмээн хуучилсан юм.