Хурдан хүлгийг шинжихдээ

“Уяач зөвлөж байна” булангийн өнгөрсөн сарын дугаарт Тод манлай уяач Ц.Дуламсүрэн саатаж, “Зуны уяа сойлго, дээд гурван насны морьдын уяа сойлгын онцлог” сэдвээр зөвлөгөө өгснийг эрхэм уншигч та бүхэн санаж буй бизээ. Тод манлай залуу уяачид, морь сонирхогчдод адуугаа цаг ямагт ажиглаж байхыг аминчлан захисан. Адуу болгон өөр уяатай. Дээр нь тухайн жилийн онд оролт, зуншлага зэргээс хамаараад нэг адуунд жил бүр өөр өөр ажил хийгддэг талаар Тод манлайн зөвлөгөөнөөс мэдэж авсан байх.
Тод манлайн зөвлөгөөг дагаж, уяа морио ажиглахаар шийдсэн залуу уяачид, хурдан морины зүтгэлтнүүдэдээ мэдэхэд илүүдэхгүй хэд хэдэн төрлийн зөвлөгөөг өгөхөөр зэхлээ. Мэдээж та уяа морьдынхоо удам угшлыг сайтар судалсан байх. Удам угшлыг нь хөөж хурдлах магадлалтай хэмээн үзсэн адуугаа  уяхаар зэхэж буй бол дор дурьдсан цөөн хэдэн энгийн шинжээр шинжээд үзээрэй.
Хурдан морийг таних олон шинж бий. Хамгийн эхлээд дэл, сүүл зэргийг ажиглан дүгнэж болно. Дэл, сүүл нь тунсаг, жигд, зөөлөн байх нь хурдан адууны шинж хэмээн үздэг. Дэл, сүүлээр шинжсэний дараа арьсаар нь шинжих гээд үз дээ. Нимгэн, хийгээд элбэг арьстай байвал махан бариагүй, хурдлах чадвар сайтай гэсэн үг. Эсрэгээрээ зузаан арьстай бол уналгаа, эдэлгээнд ашиглах нь зөв шийдэл болох бизээ. Ийнхүү дэл, сүүл, арьс буюу гадаад байдлыг шинжсэний дараа дотор эрхтний байдлыг  толгой хэсгээс шинжих боломжтой. Жишээлбэл хоёр нүдний хоорондох зай хичнээн их  байна, хамрын савхан яс төдий чинээ өргөн байдаг. Энэ нь амьсгалахад саадгүй буюу нөгөө талаараа хавирганы матаас сайтайг илтгэж буй юм.
Хурдан моринд нүд их чухал хэмээн уяачид ярьдаг. Нүдээр элгийг шинжиж, тунгалаг байвал эрүүл элэгтэй адуу хэмээн тооцож болно. Элэгний үйл ажиллагаа хэвийн байх нь адууны тамир тэнхээ хийгээд бусад олон зүйлд нөлөөлдөг.
Зузаан хөмсгийг зориг зүрхтэйн шинж хэмээн үзэх нь бий. Өөрөөр хэлбэл хөмсгөөр тухайн адууны сэтгэлийг мэдэх боломжтой. Нүдний дэлгэц том, зузаан хөмсөгтэй адууг “зоригтой адуу” хэмээн уяачид ихэд үнэлдэг. Ийм адууг баргийн ачааллыг даах бөгөөд, уяаны бага зэргийн алдааг тоодоггүй гэдэг. Харин эсрэгээрээ  нарийн духтай, жартгар нүд, нимгэхэн зовхитой бол зүрх муутай хэмээн ойлгож болно.
Адууны шүд насыг илтгэхээс гадна мөн хурдлах чадварыг илтгэдэг. Ойрхон, жижигхэн шүдтэй адууг дээхэн үеийн уяачид тэгтлээ ойшоодоггүй хэр нь өргөн, дэрэвгэр шүдтэй адууг хурдан шинжтэй хэмээн үнэлдэг байжээ. Түүнчлэн адууны туурайгаар  бярыг мэддэг  хэмээдэг. Өөрөөр хэлбэл зузаан туурайтай, өсгий өндөртэй адууг бяртай, эсрэгээрээ бол бяр муутай хэмээн ойлгож болох нь.
Эдгээр энгийн шинжээр шинжиж, хурдлах чадвартай эсэхийг таньсан бол уяаны ажилдаа анхаарал хандуулах цаг нь болжээ.
Уяаны ажил эхлэхийн өмнө “адуу болгон өөр уяатай” гэдгийг дахин нэг санах нь зөв бизээ. Уяа моринд ажил хийхдээ дараах  зүйлүүдийг анхаарахад илүүдэхгүй биз.
"Тод магнай" сэтгүүл №67