Аймгийн Алдарт уяач С.Ванжил: Миний хар морь уралдсан болгондоо түрүүлдэг байсан

Завхан аймгийн Эрдэнэхайрхан сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач С.Ванжил гуайн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Ванжил уяачийн нэрийн хуудас болсон хурдан хар морины талаар яриагаа эхэлье. Танай унаган адуу юу?
-Тиймээ, манай унаган адуу. Эх нь бор гүү, эцэг нь хээр азарга байсан юм. Дааган цагаасаа эхлэн уягдаж тэр жилээ сумын баярт түрүүлээд, намар нь суманд болсон бас нэг уралдаанд дахиад түрүүлсэн. Тэгээд Цэцэн-Уулд очиж 10-аар давхисан. Дараа жил нь 1991 онд манай суманд олимп хийнэ гээд наадам хийгээгүй. Тэгэхээр нь би аймагт очиж хар үрээгээ түрүүлгээд, намар нь суманд баяр хийхэд бас түрүүлсэн. Хязааландаа суманд түрүүлчихээд Дөрвөлжинд очиж уралдсан чинь хүүхэд нь ойччихсон. Соёолондоо Тосонгийн овооны тахилга, сумын баяр, Яруугийн наадам Алдархааны 60, аймгийн 70 жилд тус тус түрүүлсэн. Аймагт түрүүлэхэд нь “Өлзий” пүүсийн захирал, МУ-ын Алдарт уяач Даш-Өлзий миний хар моринд тусгай бай өгч “Нарангийн овоог тахина. Чи хар морио аваачиж тавиарай” гэсэн юм. Тэр ёсоор нь би аймгаас ирж гурав хоночихоод овооны  тахилгад нь бүр хол түрүүлгэж байлаа. Тэр жилээ хар морь зургаа түрүүлсэн. Завханд миний тэрийг мэдэхгүй хүн нэг ч байхгүй. Хар морь надад өртэй л мал байсан байх гэж би боддог юм.
-Уралдсан болгондоо түрүүлдэг байж. Соёолонгоосоо хойш яаж давхисан бэ?
-Намар нь Мал эмнэлэг, сургуулийн 40 жилийн ойд бүр хол ганцаараа ирсэн. Доод талын Улаан толгойгоор морьд давж ирээгүй байхад туган дээр ирчихсэн байлаа шүү дээ. Хэтээсээ миний хар морь гараа муутай, нас нийлээд аймагт л давхисан. Соёолонгоосоо хойш аймагт хоёр түрүүлж, нэг аман хүзүүдсэн.
-Хэд хүртлээ уралдсан юм бэ?
-Залуухан явчихсан шүү дээ. 13-14 хүрсэн байх. Оторт явж байгаад таараад үхчихсэн л гэдэг юм. Таарна гэдэг нь гэдсэнд нь шороо орохыг хэлж байгаа юм.
-Харамсалтай юм, эцэг эх нэгтэй адуунаас нь хэр давхиж байна?
-Хар мориноос нэг ах халтар үрээ байсан. Тэр жишиггүй харайдаг адуу. Түрүүнд нь гарахаараа хадуурна, хадуурч дугуйраад арваад морины ард орчихоод удалгүй ахиад л цойлоод гараад ирдэг. Дүү хээр нь дааганаасаа соёолон хүртлээ давхиад шонгоо авч туйлж нисээд нүдээ сохолчихсон. Хар морийг шүдлэн байхад даагандаа аймагт айргийн дөрвөөр ирж байсан. Манай энд цаг хатуурч айхтар зуд болоод би адуугаа барсан даа. Тэгээд дуртай юм болохоороо Сүхбаатар луу ганцаараа явж Асгатаас нэг гүүтэй найман адуу авчирсан.
-Хар морио тэгж хурдан байхад нь улс, бүсийн чанартай наадмуудад уралдуулж байгаагүй юм уу?
-Аймагт түрүүлсэн жил нь Их тамирт аваачиж тавьсан. Тэгэхэд манай нутагт овъёос, тэжээл дэлгэрээгүй, бид чинь боргондоо цагаан өвсөөрөө уяад л тавьдаг байсан. 860 гаруй морь явснаас 80 хэдээр ирж байсан. Том баярт явах ч лут юм билээ гэж бодоод түүнээс хойш яваагүй.
-Сүүлийн үед ямар адуугаар наадаж байна вэ?
-Сүхбаатараас 2011 онд авчирсан адуунаас бор, хонгор, хүрэн адуугаар наадаж байна. Бор, хонгор хоёр үрээ нь Идэр, Тэлмэнд айргийн дөрөв, зургаагаар, хүрэн үрээ арав дотор давхисан. Манай сумын 60 жилийн ойд хонгор нь гуравласан, маргааш нь Алдархааны 90 жилд бас гуравласан. Цаашаа яваад Цагаанчулуутад 12 дээр ирж ах дүү хоёрт тусгай шагнал өгч байлаа.
-Та хэдэн онд аймгийн Алдарт уяач цол хүртсэн бэ?
-Анх аймгийн Алдарт уяач өгөхөд л болсон.

"Тод магнай" сэтгүүл Завхан аймгийн тусгай дугаар