Аймгийн Алдарт уяач, сумын Заан Г.Нямбуу: Биеийн хүчний хөдөлмөр хүнийг хүмүүжүүлдэг

Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын уугуул, аймгийн Алдарт уяач, сумын Заан Г.Нямбуутай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна. Тэрээр 1942 оны хавар Арсүүж хэмээх газар төржээ.
-Эрийн гурван наадмын хоёроор одтой наадаж явсан байх нь ээ. Нутгийнхан таныг долоон удаагийн заан гэлцэх юм. Тэр түүхээс яриагаа эхэлье?
-Тиймээ, морь уяж, бөх барилддаг юм. Сумандаа АХ-ын ойн баяр наадмаар долоо түрүүлээд долоон удаагийн заан нэртэй болсон. Би чинь Сэлэнгийн Түнхэлд гурван жил цэргийн алба хаасан юм. Тэгэхэд аз таарч Дамдиндорж, улсын Арслан Дагвасүрэн, Бээжин Аварга, Цэрэн Аваргын удирдлаганд, 40 тонн вагон ачиж тэдний “бяранд” хүмүүжиж явлаа шүү дээ. 40, 20 тонноор нь ачаа ачна. Ер нь биеийн хүчний хөдөлмөр хүнийг хүмүүжүүлдэг юм.
-Та Дагвасүрэн Арслан, Бээжин Аваргатай барилдаж байв уу?
-Би яаж давахав. Ойчоод л өгдөг байлаа. Гэхдээ сайхан шүү. Тэр томчуудтай гар зөрүүлээд үзнэ гэдэг.
-Цэргийн ангийнхаа баяр наадамд дээд тал нь хэд давж байв?
-Нэг түрүүлж, нэг үзүүрлэсэн. Түнхэлийн спорт заводод түрүүлэхэд, Сэлэнгэ аймгийн Арслан Сангижав үзүүрлэсэн. Тэгээд сумандаа ирээд бууж өгсөн л дөө. Яахав манай Баянлиг чинь сайхан бөхтэй, хурдан морь, тэмээтэй баялаг нутаг.
-Хэдэн онд цэргээс халагдаж ирсэн бэ?
-1967 онд халагдаж ирээд эхнэр авч тусдаа гарсан. Тэр жилдээ сумандаа барилдаж, Галсан Заан түрүүлж, би үзүүрлэж байлаа. Харин 1968 онд нь улсын Начин Нямжанцанг хаяж би түрүүлсэн. Энэ ондоо сумын Заан болсон. Түүнээс хойш хэдэн жил сайхан барилдсан. Санаж байгаагаас Түнхэлд нэг түрүүлсэнээс хойш тасралтгүй зургаа түрүүлсэн л юмдаг.
-Ямар ажил хийж байсан юм бэ?
-Бригадын тоо бүртгэгчээр ажиллаж байлаа. Дараа нь Худалдаа бэлтгэлийн ангид 15  жил ажиллаад бас зургаан жил хэртэй агент болоод 1990 онд тэтгэвэртээ гарсан.
-Таны удамд бөхчүүд бий юу?
-Эхийн талдаа бөхийн удамтай. Бид эцэг эхээсээ 16-уулаа. Харин би дээрээсээ дөрөв дэх нь байгаа юм. Манайхнаас ах бид хоёр л барилдаж байлаа. Хоёр ахын маань нэг Бэх-Очир бас аймгийн начин цолтой, насаараа нягтлан хийж явсан хүн байдаг. Өдгөө Улаанбаатарт амьдарч байна. Бид чинь олуулаа өссөн болохоор ядруухан амьдарч байлаа. Сургуульдаа өмсөөд явах гутал байхгүй хөлөө хөлдөөж байсан ч үе бий. Гэхдээ эндээс хүн их хатууждаг юм билээ. Ямар ч байсан бүгдээрээ ажил төрөлтэй сайхан л амьдарч байна. Би чинь долоотын Нямбуу заан л нэртэй явлаа. Ер нь аймгийн дөмөг бөхийн тоонд орж байсандаа бахархдаг.
-Одоо таны үр хүүхдүүдээс барилдаж байна уу?
-Би дөрвөн банди, зургаан охинтой. Гэхдээ банди нар барилдахгүй юм. Харин морь уях гэж оролдож байна. Удахгүй юм дуулгах биз дээ.
-Тэгвэл хэдэн оноос морь уяж эхлэв?
-1972 оноос эхлэн морь уяж эхэлсэн. Түүнээс хоёр жилийн дараа буюу 1974 онд Зандраагийн Тогоо гэж хүнээс хөөрхөн зээрд морь авч уяад 11-ээр давхиулж байлаа. Тэр жилийн наадмаар 80,90 морь уралдсан юм. Мөн дуу Батаа гэж хүнээс нэг шаазгай морь авч, дөрвөөр давхиулж байлаа. Морь уясан он жилүүдэд их насаар л нэг түрүү авч үзсэн. Тэрнээс өөр насанд айраг түрүү олныг авсаан. Даанч тэр үед одоо шиг медаль гэж байсангүй. Үзүүлэх юмгүй л үлджээ.
-Таны уяж байсан морьдоос хамгийн өндөр амжилт үзүүлсэн ямар морь байна вэ?
-Би чинь хондон морь, жороо морь, азарга гурваар одтой наадсан. Бараан зүсмийн хээр азаргаа зургаа түрүүлгэсэн. Өртөөний адуу гэж байхад би сонгож авсан юм. Бас жороо зургаа түрүүлсэн бол их насны нэг түрүүтэй.
-Хамгийн холдоо хаана очиж наадаж байв?
-Сумандаа л наадлаа. Манай Баянхонгорын Богдынхны жороо сайн л даа. Тийшээ нэг явж гуравлуулсан.
-Их морио хэдэн онд түрүүлгэсэн юм бэ?
-Тээр нэгэн жил улсын начин Нямжамцаныг хаяж түрүүлээд, уясан хээр морь түрүүгээр давхиад сайхан наадаж билээ. Улсын начинг хаяж нэг уйлаад л, морио түрүүлээд ирэхэд уяач өвгөнтэйгээ тэврэлдэж уйлаад л. Баянговьд тооцооны нягтлан явсан Нямжамцан бол хоёр ч удаа начнаа баталсан мундаг бөх байлаа. Сэтгэлд хоногшсон сайхан наадмуудын нэг дээ.
-Бидний яриа энд хүрээд өндөрлөж байна. Та урт насалж, удаан жаргаарай.

"Тод магнай" сэтгүүл Баянхонгор аймгийн тусгай дугаар