Сүхбаатар аймгийн Халзан сумын уугуул Н.Баярхүү: Улсын наадмыг анх удаа зорьж унаган адуугаараа түрүү авлаа

-Төрийнхөө баяр наадамдаа ирээдүйн түмэн эх даага түрүүлгэсэн танд баяр хүргэе. Баярынхаа сэтгэгдлээс хуваалцахгүй юу?

- Баярлалаа. Энэ жил улсынхаа наадамд зорин очиж даага түрүүлгэсэндээ сэтгэл өндөр байна. Сэтгэлдээ уул овоо, аав ээждээ мөргөж, энэ адууг бий болгосон өвөөдөө баярлаж талархаж байлаа даа. Манайхан дөрвөн үеэрээ морь уядаг улс. Дөрөв дэх үедээ өнөө жил улсын наадамд даага түрүүлгэлээ.

-Удамт уяач унаган адуугаараа наадаж ирээдүйн түмэн эхийн түрүү авчээ. Хурдан удмын адуу өвлүүлэн үлдээсэн дээд үеийнхнээ танилцуулахгүй юу?

-Манайх Цэнгэлт ургийнхан гэж явдаг. Ерөнхий сайд агсан Цэнгэлтийн Жигжиджавын удмын улс. Манай өвөг эцэг Лхүндэвийн Батжаргал хурдан саарал азаргатай байсан. Нэг жил улсын наадмын бүх азаргануудыг Монгол Улс даяар нэгэн зэрэг нэг цагт мордуулаад цагийг нь хэмжихэд манай саарал азарга рекорд эзэмшиж байсан. Тэр адууны угсаа ингэж хурдалж байна даа. Батжаргалын хүү Дашдорж, Дашдоржийн хүү Нэргүй, Нэргүйгийн хүү Баярхүү би дөрөв дэх үе нь. Манай дээдчүүл нутагтаа л морь уядаг байсан улс. Энэ жил анх удаа улсын наадмыг зорьж, сумандаа түрүүлсэн даагаа авч очин анхны улсын наадмын түрүүгээ авлаа.

-Улсын наадмыг анх удаа зорьж ирээд түрүү авна гэдэг аз од гийснийх бизээ.  Засгийн газрын тогтоолт бүсийн уралдуунуудад хэр очдог вэ?

-Азтай одтой байлаа. Даага маань сумандаа хол түрүүлэхээр нь хурдан байгаа дээр нь улсад аваачиж уралдуулж үзье гээд явсан. Сая бас Алтан овооны тахилга, зүүн бүсийн уралдаанд аман хүзүүдсэн. Ойрхон болдгоор нь Зүүн бүсийнхээ уралдаанд явнаа явна. Гэхдээ хүрэн дааганы айраг бас л бүсийн уралдааны анхны айраг.

-Унаган хүрэн даага нь улс, бүс гээд томоохон уралдааны өмийг сайхан нээж байгаа юм байна. Ингэхэд та хэдийнээс морь уяж эхэлсэн бэ?

-Өвөөгөө амьд сэрүүнд нь аавыгаа дагаж морь уяж эхэлснээс хойш 16 жил болсон байна. Энэ хугацаанд сумандаа олон айраг, түрүү авсан. Энэ хүрэн дааганы маань ээжийнх нь ах шаргал морь бас даагандаа сумандаа түрүүлж байсан. Хурдан хар морь маань ойрын гурван сумандаа байнга л түрүүлж, айрагддаг. Ер нь олон адуу уяж, ганц нэгээр тогтохгүй олон оруулж байсан. Энэ жил сумынхаа наадмаас даага түрүүлж, их морь, хязаалан аман хүзүүдэж, соёолон дөрөвлөж, дөрвөн айраг авсан.  

-Та ямар цолтой вэ?

-Одоогоор цолгүй байгаа. Болзол хангасан боловч авч амжаагүй байна.  

-Сүхбаатар аймаг, тэр тусмаа Халзан сум хурдаараа алдартай. Танай унаган адуунаас энд тэнд хурдалж байгаа нь бий юу?

-Говь-Алтай руу алаг адуу зарагдаж, даагандаа баруун бүсэд түрүүлээд, шүдлэндээ улсад 14-өөр давхиж, хязааландаа Ховдод болсон баруун бүсэд айргийн гуравт хурдалсан. Говь-Алтайнхан Даншиг алаг гэдэг юм билээ. Тийшээ бас шарга морь зарагдаад Говийн бүсэд орж л байна лээ. Хөвсгөл рүү бас овоо хэдэн адуу манайхаас очсон. Өмнө нь манайхаас Максын Цэрэнжигмэд, Ганбаатар хоёр суманд түрүүлсэн хязаалан, үрээ хоёр авч байсан. Дараа жил нь Өмнөговь руу Ганболд гэж ах хүү сумынхаа 90 жилд хязаалан гуравласан хонгор адуу авсан.

Ярилцсанд баярлалаа. Удамт хурдан адуугаа улс, бүсийн наадамдаа айрагдуулан өвөг дээдсийнхээ нэрийг үргэлж дуурсгаж яваарай.