Тод манлай уяач Т.Галбадрах Бор морь шиг хурдан хүлэг надад олон заяахгүй байх

АХ-ын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр цэнгэл наадмын сурвалжлагыг цувралаар хүргэж байгаа билээ. Энэ удаа халиун морио түрүүлгэсэн Завхан аймгийн Тосонцэнгэл сумын уугуул, Тод манлай уяач Төмөрбаатарын Галбадрахын сэтгэгдлийг хүргэж байна. 

-Ах дүүс, ах дүү хүлгүүдээрээ бахтай сайхан наадсан жил байлаа. Унаган адуугаараа урамтай наадагч Тод манлайд баяр хүргэе. 
-Баярлалаа. Ардын хувьсгал ялснаас хойших 99 жилийн түүхэнд нэг уяач унаган хоёр их насны морио айрагдуулсан удаагүй юм билээ. Унаган хүлгүүдээ төрийнхөө наадамд түрүүлгэж, айрагдуулан, ах дүү хоёрынхоо хамтаар цоллуулж зогсоодоо баяртай байна. 
Сүүлийн жилүүдэд унаган хүлгүүд маань сайхан давхиж, хурдан морины түүхэнд олон шинэ амжилтуудын эзэн болоод буйг та бүхэн мэдэх байх. Жишээлбэл, өнгөрсөн жил унаган хоёр адуу “Их хурд”-д түрүүлж, айрагдлаа. “Дүнжингарав”-т мөн хоёр морь айрагдлаа. “Дүнжингаравын хурд” хаврын бүсийн уралдаан зохион байгуулагддаг болсон цагаас хойш нэг хүний унаган хоёр морь айрагдсан удаагүй юм билээ. 
-Унаган адуу гэдэг тухайд тийм байх шүү. 
-Ахыг нь Монгол Улсын хамгийн залуу Тод манлай уяач гэдэг. Энэ цолыг өөрийн унаган адууны амжилтаар хүртсэндээ баяртай явдаг. 

-Өнөө жилийн тухайд хэдэн насны морьтой ирсэн бэ? 
-Нас болгонд уясан. Уясан морьдын 30 хувь нь мордож, мордсон болгон нь түрүүлж, айрагдлаа. Үүнээс илүү сайхан юм гэж юу байхав. Монгол төрийнхөө наадмыг хүндэтгэж, тогтоол шийдвэрийг дагалаа. Монгол төрийн наадамд халиун морь маань түрүүлж, Түмэн эх бор морь маань айргийн дөрөвт давхилаа. Ахын маань хязаалан аман хүзүүдэж, дүүгийн маань шүдлэн айрагдлаа. Багын найз Баярсайханы маань даага айрагдлаа. Үүнээс илүү яаж сайхан наадахав. Баяртай байна.
-Бор морины тухайд тодруулах хэрэгтэй байна. 
-Төрийн түмэн эх миний бор морь шиг Засгийн газрын тогтоолт бүх том уралдаануудад түрүүлсэн адуу байхгүй. Би монгол түмний заяа буяныг даагч Очирваань хайрханы хажууд төрж өссөн хүн. Тэр абшигт хайрханы бэлд өссөн монгол хүний хувьд төрт ёсоо хүндэлнэ. Миний бор морь 25 хувийн цустай адуу. Үүнийг хаана ч нуудаггүй. Тэр сайхан хутагт хувилгаадын нутагт төрж өссөн хүний хувьд бүх юм үнэн байх ёстой. Монголын хурдан морины төлөө хоёргүй сэтгэлээр зорьж зүтгэсний буянд надад олон сайхан хурд заяасан. Тэгэхдээ бор морь шиг хурдан хүлэг надад олон заяахгүй байх. Энэ утгаараа морин уралдаанд улс төр орж, будилаантуулсанд харамсаж байна. Цаг хугацаа үнэнийг ялгах биз дээ.
-Унаган адуу хурдан. Уралдсан нь түрүүлж, айрагдаад байгаагийн нууц юунд байна вэ? 
-Үржил хийхдээ монгол адууны тэсвэр тэвчээрийг хадгалж үлдэхийг чухалчихсан. Тэр маань зөв байжээ хэмээн бодож байна. Та бид хоёр зөвхөн улс, бүсийн уралдаанд түрүүлж, айрагдсан морьдын тухай ярьж байна. Гэтэл орон нутагт хурдалж байгаа адуунууд хавьгүй олон. Ер нь сүүлийн жилүүдэд миний унаган адуунууд уралдсан болгондоо түрүүлж, айрагдаж байгаа. Бид уламжлалаа хадгалах ёстой ч цаг үетэйгээ нийцүүлэн сайжруулж байх учиртай. Хурдан морин дээр ч ялгаагүй. Монгол адууны удамшлын давуу байдлыг хадгалангаа дэлхий нийтийн хурдан морины хөгжилтэй уялдуулах ёстой. 
-Монгол адуу мөн, бишийн тухай маргаан саяхны асуудал биш. Гэхдээ яаралтай шийдвэрлэх ёстойг уяач болгон ярьж байна. Таныхаар хэрхэх нь зүйтэй вэ?
-Монгол уяачид жилийн дөрвөн улирлын найм, есөн сард нь адуунаасаа салалгүй дагасны үр шимээр морь нь айрагддаг. Айрагдсан нэг адууны ард бүхэл бүтэн багийн хөдөлмөр зүтгэл бий. Гэтэл тэр их хөдөлмөрийг хэн нэгэн хүн, ямар нэгэн нам улс төрийн хүчин үнэгүйдүүлж буйд харамсаж байна. Олон уяач шантарч байна. Би ч ялгаагүй. Тиймээс хурдан морийг ялгах тухай асуудлыг нэн яаралтай нэг талд нь шийдэж өгөхийг хүсч байна. 

Б.Хастөр