Н.Санжаадорж :Хурдан адуу гэдэг өр зүрхний амьтан шүү, хичээгээрэй уяачид аа!

Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан суманд 1960-аад онд Тайжийн Жамбын Жигжид гэж нутаг орныхондоо хүндлэгдсэн, ажилсаг, ухаалаг зөв яриатай эр байж.  Ер нь тайжийнханд хүүхэд байхаас нь л гэрийн хүмүүжлийг олгохдоо анхаардаг байсан болохоор удам угсаагаа хадгалж, нэр хүндээ өндөрт өргөж явах гэсэн төрөлхийн ёс суртахуун аль  ч үед үйлчилсээр ирсэн учиртай аж.
Тайж угсаатай Жигжид хэлмэгдэн орон шоронд орж яваад 40 гаруй насандаа нутагтаа эргэн ирж дээ. Ирсэн жилээсээ эхлэн  хоёр өвөл отрын адуу авч гараад 2 азарга адуутай болсон байдаг. Угаасаа ажилсаг,итгэл найдвартай эр гэдгийг нутгийнхан мэдэх учраас Жигжидэд адуугаа өгцгөөн Малхын талд өвөлжүүлээд, хавар ирэхэд нь адуугаа бүрэн бүтэн хүлээж аваад шанд нь нэг бага адуу өгдөг тогтсон ханштай болжээ. Уяач Настын Ойдов 2 жил адуугаа өгөөд эндэж дутаагаагүй ирсэнд талархаж, 1948 онд Хэнтий аймгийн 25 жилийн ойгоор түрүүлсэн хонгор халзан азарганыхаа хул даагаар шагнажээ. Хул даага сумандаа дааганаасаа эхлэн хавчиг долоо хүртлээ түрүүлсэн гэдэг. Тайжийн Жигжид Хул азаргаа сумын наадамд соёолон түрүүлгээд буцахдаа уяагаараа Сүжийн худагт морьдоо услаад цаашаа гарцгааж гэнэ. Тэдэнтэй хамт Боржигины уяач Шулуун Жамба гэж дохигор шар өвгөн явж гэнэ. Түүнийг Дэлгэрхааны баруун талынхан ихэд шүтдэг ажээ. Өвгөн түрүүлж явж байснаа мөрөн дээгүүрээ эргэн хараад “Жигжээд” гээд дуудахад Жигжид араас нь чүү чүү гэсээр давхиж дэргэд нь очтол өвгөн:
- За хө, хурдан адуу гэдэг чам шиг эмийн цаас шиг сэтгэлтэй эрийг байтугай энэ хойд Баян Улаанхайрхан шиг эрийг ч эвдэх явдал гардаг юм шүү дээ… гэж гэнэ.
-Аа за… гээд цааш ярихыг нь сонсох гэтэл өрөөсөн гартаа жолоогоо, нөгөө гартаа эрхээ барин мааниа уншаад дахин дуугаралгүй жишүү харсаар яваад өгчээ. Дээр үед эмийг муутуу цаасаар боодог байж. Муутуу цаас гэдэг нь одоогийн нойлийн цаастай адил эд. Тиймээс Жигжид   “нутгийн өвгөн намайг хөнгөн, зөөлөн сэтгэлтэй хүн даруухан явж байгаарай гэж захиж байна даа” гэж ойлгожээ. Түүнээс хойш хул азарга сумандаа хавчиг түрүүлээд, долоотой өнжөөд, шинэ найман настай Долоодын буланд уягдаад, давхил хурдан гэж жигтэйхэн байж. Жигжид наадмын урд орой Дэлгэрхаан сумынхаа баруун дэгт дээр бууж,  хул азаргаа авч хоноод, өглөө нь уяан дээр авч иржээ. Адуугаа харж зогстол “урьд өмнө олон түрүүлснийг нь ч бодсон, гэдэс, өнгө зүс сайхан байгааг нь ч харсан өнөөдөр миний хул азаргатай уралдах адуу байхгүй дээ, түрүүлэх нь ч гарцаагүй боллоо” гэж бодогдоод болдоггүй гэнэ. Ингээд азаргаа мордуулчихаад  “Цагаан овооны гэзэгт” Зоригтын хошууны ноёны хөтөч явсан гэх Сономдагва,  Дангийн Хоохой гэх мэт өвгөчүүл тойрон суугаад хэний ямар азарга ирэхийг тааварлан ярьцгааж сууна гэнэ. Тэд бие биенээ эхний таван азаргыг тоол гэцгээгээд л хуруу даран тоолцгоож байгааг ажиглан сууж байтал дуртай дургүй Жигжидийн хул азаргыг тавд тооллоо гэнэ. Жигжид жаахан дургүй нь хүрч  “эд муусайн чинь миний азаргыг хасах нь шив дээ“ гэж бодож сууж. Тэгтэл нэг өвгөн нь  “Сономдагваа та түрүү азарганы зүс хэлээч” гэж гэнэ. Мань өвгөн жаахан хулмалзаж гаанс, толгойгоо тогшиж байснаа “ Даваанэрэнгийн Санжаагийн халзан азарга мөн айхтар ирэн дээрээ мордлоо шүү “ гэхэд тэрүүхэн доор нь сууж байсан Жигжид “хөгшин азарга ирлээд, ирлээд яадгийн” гээд хэлээд тавьчихаж. Хөгшин халзан азарга гэдэг нь “Мөнхтөрийн мөнгөн магнай” цолтой төрийн наадмын түрүү алдарт ажнай юм. Тэгтэл тэнд байсан өвгөчүүл хэн нь ч юу ч дуугарсангүй чимээгүй болчихов. Жигжид ч хэлсэнийхээ дараа ухаарч  “ээ чааваас нутгийн өвгөний хэлдэг Баян-Улаанхайрхан шиг эрийг ч эвдэнэ гэдэг нь энэ боллоо” гэж санан эвээ олж ядаж байтал ашгүй тоос татаад морь гараад ирлээ. Хүмүүсийн анхаарал ч морь руу шилжин, дуран барин гүйлдэн, дурандацгаав. Тоосны үзүүрт хул азарга хөтлөөд нэлээд зайтай гараад ирж байхыг дурангаар харсан Жигжид “ингээд л түрүүлдэг дээ… “ гэж бодон зүрх нь дэлслэн, дурангаа ханцуйгаараа арчаад дахин дурандтал хөгшин халзан азарга хоёр гурван азарганаас тасран хул азарганы араас цагаан хөөс сахруулан нэлээд ширүүн ойртож байна гэнэ. Гэхдээ самбаа ч дэрлэхээргүй зайтай. Тэгж явсаар барианы наана элст хотгор өнгөрөөд барианы адаг уруу ойрттол хүмүүс хашгирч гуаглаж,  алга ташин орилолдоход халзан азарга чихээ хулмайн хул азарганы буруу талаар ганцхан дайраад түрүүлчих нь тэр.
Хожим энэ тухай Жигжид  “би ч бүтэл муутай хүн дээ. Нутгийн сайхан өвгөний үгийг бодсоор явсан хэрнээ л ам алдаж түрүүгээ хааж байсан юм. Хурдан адуу гэдэг ямар ч хүнийг эвдэж мэдэх, дуугаргаж чадах өр зүрхний амьтан шүү” гэж ухаарсан ажээ. Хичээгээрэй уяачид аа!