Аймгийн Алдарт уяач Д.Батжаргал: Хоёр удаа сумынхаа шилдэг уяачаар шалгарсан

-Дээдсийнхээ үйл хэргийг үргэлжлүүлэн хурдан хүлгийн уяа сойлго тааруулж буй аж. Буурлуудынхаа талаар хуучлаач?
-Миний аав аймгийн Алдарт уяач Дангаасүрэн гэж байлаа. Хүний ганц хүү. Их насны морийг илүү сайн уядаг. Халтар, алаг морьдтой. 1979 онд халтар морио сумандаа аман хүзүүдүүлээд хойтон жил нь халтар морь, алаг морь хоёроо түрүү, аман хүзүүнд давхиулж байсан юм билээ. 1983, 1984 онуудад халтар морь нь аман хүзүүдэж, алаг морь айргийн таваар давхиж байсан гэдэг. Сүүлд Бавуу ахын хүү Жамбалдоржийн халтар морийг уяж бас сайн давхиулж байсан.
-Их морины амжилтаар наадмыг хэмжих нь бий?
-Манай ийшээ их морь түрүүлгэж, айрагдуулаагүй бол бараг уяач гэхгүй шүү дээ. Манай аавын нагац болох Бавуу, Чадраабал гэж бас мундаг уяачид байлаа. Морины уяанд гаргуун сайны зэрэгцээ морь танихдаа эрдэм төгс уяачид байсан гэж одоо нутгийн улсууд хуучилдаг юм. Одоотой адил нэмэлт тэжээл гэж байгаагүй болохоор дээхнэ үеийн уяачид мориныхоо хоолон дээр ихээхэн анхаардаг байж. Миний аав бол уралдах шөнийн хоолыг хачин сайн тааруулдаг хүн байсан. Морины хоолыг ер нь их хасах гээд хэрэггүй гэж захина.
-Багадаа аавынхаа уясан морьдыг унадаг байв уу?
-Алаг морийг зодог тайлахаас нь өмнө хоёр жил унасан. Нэлээд харьчихсан байх үед нь. Ид үед  нь одоо энэ суманд амьдарч байгаа Найдангийн Зоригтбаатар, Пүрэвийн Төрбат гэж хүмүүс унадаг байлаа. Харин тэдгээрийг залгаж гарч ирсэн унаган хээр морио унадаг байсан. Хээр морь бага дөрвөн насандаа сайн давхиж байгаад зарагдчихсан юм.
-Алдарт уяачийн гараагаа хэдий үеэс эхэлсэн бэ?
-1993 онд өөрөө гардан хоёр үрээ уясан. Манай өөрийн унаган үрээнүүд байсан юм. Уг нь үсэргээн сунгаанд их сайн байсан ч уралдааны урьд шөнө нь бороо орж адуугаа алдаад тэгээд арав гаргаад давхиж байлаа. Түүнээс хойш морь уясан ч нэг хэсэг айраг, түрүү аваагүй ээ. Тэгээд 2001 онд найзаасаа хавчиг хээр морь авсан нь намайг олон жил баярлуулсан. Авсан жилээ аман хүзүүдээд 2007,2008 онуудад хол тасархай түрүүлсэн. Юм гэдэг сонин шүү. Долоон жил айраг аваагүй байж байгаад хээр морь анх аман хүзүүдэхэд бас нэг хязаалан үрээ дөрвөөр давхисан. Тэрнээс хойш ойр тойрондоо айраг алдалгүй наадсаар 2006 онд сумын оны Шилдэг уяачаар шалгарч байлаа.
-Тэр жил хэрхэн наадсан юм бэ?
-Хээр морь сумынхаа наадамд аман хүзүүдээд, буурал хязаалан үрээ айргийн дөрвөөр давхисан. Тухайн үед одооныхтой адилхан олон наадам болдоггүй байсан юмаа. Дараа нь 2010 онд хээр морь, хонгор шүдлэнгээ түрүүлгээд, хонгор азарга аман хүзүүдүүлж бас сумын шилдэг уяач болж байлаа. Түрүүлдэг шүдлэн хонгор азарганы маань төл. Зул хонгор  гэж байсан юм.
-Ингэхэд найзаасаа авсан хээр морь чинь хаанахын адуу вэ?
-Эцэг нь Гончигсумлаагийн хээр алаг гэдэг азарга. Гончигсумлаагийн аав Насаа Гурванбулаг сумын хүн. Тэдний адуу их хурдтай. Манай сумын нэг жилийн наадмын таван түрүүг нь авчихаж байсан юм гэнэ лээ. Миний хээр морь тэр л адууны удам. Эхийг нь харин ёстой мэдэхгүй юм. Надад ирэхдээ даагандаа Баянбулаг сумын наадамд нэг айрагдсан байв.
-Танайхан Завханы сумд руу явж нааддаг бололтой. Таны хувьд?
-Завхан аймгийн Отгон сум орж нааднаа. Хонгор азаргаа айргийн гуравт, хээр морио айргийн араар давхиулж байлаа.
-Хангалын голын унага хурдан гэх юм. Та санал нэгдэх үү?
-Хурдан шүү. 1970 хэдэн онд Хангалын адуу л түрүүлж, айрагддаг байлаа. 1980,1990-ээд оны үед хоёрдугаар баг буюу Ар Жаргалантын азарга ноёлсон. Хэдэн мундаг хүрэн азарга сумын наадмын өнгийг тодорхойлдог байлаа. Сүүлийн үед хүн болгоны адуу сайжраад тэгш сайхан нааддаг болж дээ. Зүүн зүгийн адуу их ирж байна шүү.
- Аймгийн Алдарт цолыг хүртэхэд хичнээн айраг, түрүүтэй байсан бэ?
-12 алт, 30 гаруй мөнгө, хүрэл медальтай 2012 онд аймгийн Алдарт уяач цол авч байлаа. Дээр айрагдсан гэдэг хонгор азарга Гурванбулагийн адуу. Хязаалан үрээ Монхорын Хүрэлбаатар гэж хүнээс авсан. Одоо 15-тай. Үр төлүүд нь бас давхиж байна.
-Аймгийн чанартай бүсийн наадамд ямар амжилт үзүүлсэн бэ?
-Оролцож байсан. Гэхдээ хараахан айраг авч чадаагүй л байна.
-Сумандаа анхны гал уяаг байгуулсан гэсэн. Тэр талаараа яриач?
-2008 онд хэдэн найзын хамт Баянбулаг сумандаа уяачийн гал гээч юмыг анх санаачлан зохион байгуулж “Жаргалантын хурд” гэж нэрлээд, нээлтийн уралдаан хийж байлаа. 2013 онд таван жилийн ойгоо тэмдэглэж одоо сумын захиргаанд байгаа есөн хөлтэй цагаан тугийг бүтээсэн. Бидний туршлагаас хуваалцаж дөрвөн ч гал байгуулагдаад байна.
-Танай гал хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй вэ?
-11 хүний бүрэлдэхүүнтэй. Түүнээс хоёр нь аймгийн Алдарт, тав нь сумын Алдарт уяач цолтой. Гал болсноос хойш манайхны амжилт эрс нэмэгдсэн. Сумын баяр наадмын зургаан түрүүний гурвыг нь,  14-15 айрагтай нь манай гал дангаараа авчихаж байна. Амжилт нь нэмэгдэхээр уяачдын урам сэргэж, илүү хүсэл тэмүүлэлтэй болох юм.
-Тэгэлгүй яахав. “Жаргалантын хурд”-ын хүлгүүд цахиур хагалан хурдлах болтугай. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа. Амжилт хүсье.
-Тэр ерөөл бат сайхан оршиг. Та бүхний ажилд амжилт, сайн сайхан бүхнийг хүсье. Алтан тууртын буян үргэлж ивээж явах болтугай.
-Баярлалаа.

"Тод магнай" сэтгүүл Баянхонгор аймгийн тусгай дугаар