Залуу уяач А.Уламбаяр: Миний ногоон морь Баттөмөрийн зээрд, Ононгийн хээртэй уралдаад айрагдаж байлаа

Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр сумын уугуул, залуу уяач А.Уламбаяртай хийсэн ярилцлагыг уншигч танаа хүргэж байна.
-Та удам залгасан уяач байхаа?
-Тийм ээ, миний аав Амгаабазар Сүмбэрийн уугуул хүн. Одоо 83 настай хөгшин төв дээр амьдарч байна. Ээж, аав хоёр маань 1968 онд гэр бүл болж, 12 хүүхэд төрүүлж өсгөсөн улс.
-Таны хувьд хэдий үеэс морь мал уяж байна. Ямар ямар амжилтыг гаргав?
-Хөдөөгийн хөвгүүдийн л адилхан. Морь унаж, хасагдаад морины ажил хийгээд л. Гэхдээ би нэлээд махтай хүүхэд байсан болохоор жил хэртэй л морь унасан. Наймтайдаа Сүмбэр суманд аавынхаа уясан хээр морийг унаад олигтой давхиулаагүй. Нэлээн жинтэй хүүхэд мордчихоор яаж ч давхих билээ, хөөрхий. Биднээс ах Чулуунбаатар хамгийн олон жил морь унасан. Одоо Чойрт амьдардаг юм. Дүү нар ч сайн унадаг байлаа. 
Би дунд сургуулийн наймдугаар ангиа төгсөөд 1989 онд хөдөө гарснаас хойш адуутай нөхөрлөж явна. Увсын 20 жилийн ойгоор ногоон морио уяж гуравт хурдлуулсан юм. Тэрнээс хойш ногоон морь 1998 оны Боржигоноор дөрөвлөж, “Боржигон-99” өвлийн сорилго наадмаар гуравлалаа. 32-р авто баазаас зохион байгуулсан 1,5 кг ноолуурын бооцоотой энэ уралдаанд Баттөмөрийн зээрд түрүүлж, Ононгийн хээр аман хүзүүлж, миний ногоон гуравлаж, Хэнтийн нэг хээр морь айргийн дөрвөөр ирсэн юм. Мөн 2004 онд ногоон морьтой нэг угшилтай соёолон халтар үрээгээ Боржигонд аман хүзүүлгэсэн. 
-Ногоон морь ямар удам угшилтай юм?
-Эцэг талдаа Дагва адуу бол эх нь Ононмөр угшилтай. Даага, шүдлэнд нь нэг их давхиулж байгаагүй. Соёолонгоос нь уяад гаргасан амжилт нь тэр.
-Баттөмөрийн зээрд, Ононгийн хээртэй уралдаж байсан гэхээр сайн л морь байж. Яагаад том наадамд мордуулаагүй юм бэ?
-Тийм ээ, аргагүй сайн морь байсан. Хөөрхий цагаан өвсний л амьтан шүү дээ. 17, 18 насласан.
-Ямархуу уяатай адуу вэ?
-Их л нарийхан болж давхидаг морь. Их сунгаанаар хүмүүс гэдэс нь тасарчихлаа, одоо давхихгүй ээ гээд л толгой сэгсэрцгээдэг байсан. Надаас өөр хүн байсан бол ногоон морийг томоохон наадамд мордуулж, нутаг орныхоо нэрийг гаргах байсан байх даа. Овъёос тэжээл өгсөн бол бас л өөр давхих байсан болов уу гэж боддог юм. Амьхандаа  гар хөлийг нь хайрлаж, гамнасаар байгаад сайн давхиулалгүй ид үеийг нь барчихсан л даа.
-Ногоон морийг авъя гэж хүмүүс санал тавьж байв уу?
-Ганц нэг улс ирсэн. Амгаа заан ирээд ”дүү хүү ахдаа морио зарчих, шинэ Иж Планета- 5 мотоцикль өгье” гэхээр нь үгүй л гэсэн.
-Сумын баяр наадмаас хичнээн айраг түрүүтэй вэ?
-Сумаас айраг авч амжаагүй л явна. Харин аймгаас Боржигоны хоёр айрагтай. Түүнээс хойш морь унах, туслах хүүхэд олдохгүй болохоор морь уяхгүй байна. Гэхдээ энэ жил хорхойсоод ММСУХ-ны 20 жилээр нэг даага давхиулсан, 60-аадаар ирлээ.
-Аав хүү хоёр олон наадамд хамт явж байв уу?
-Аав Дархан, Даланжаргалан, Айраг, Сүмбэр сумдын наадамд их явдаг байлаа. Аавтайгаа хамт наадамд явах сайхан шүү. Би шөнө унтахгүй морио манаад хононо. Аав бас гэгэлзээд нойр нь хүрэхгүй ээ. Хоолыг нь өгөхөөс эхлээд л мэддэгээ зааж зөвлөнө. Ямар сайхан дуулна гээч. Бас морь сайхан цоллоно. Морио хөтлөөд наадамд явж байх замдаа Боржигон уртын дуугаа эсвэл Дөмөнг дуулаад л явна. Үүнийг нь сонссон зам дагуух айлууд гэртээ урьж дуулуулна. Хаана ч очсон хүмүүс нэг сайхан ая бариач л гэнэ. Одоо ч өвгөчүүл “аав чинь мөн сайхан дуулдаг шүү” гэж ярьцгаадаг юм. Саяхан манай “Түмэн адууны баяр”-аар аав морь цоллосон. Бас нэг удаа Говьсүмбэрт уртын дуу дуулаачдын уралдаан болж Төмөр-Очир гуай түрүүлж, манай аав хоёрт орж байсан сайхан түүхийг сонирхуулахад таатай байна. 
-Хэнмэдэх Тод манлай уралдах м-Харин та марзайлах уу?
-Үгүй ээ, би марзайлахгүй. Авьяасгүй юм шиг байгаа юм.
-Бидний яриа энд хүрээд жаргаж байна. Баярлалаа танд.

"Тод магнай" сэтгүүл Увс аймгийн тусгай дугаар